De geheugenkaartrecorders Marantz PMD 670 & Fostex FR-2 Overzicht![]()
Nu er geen DAT-recorders meer worden gemaakt, vormen geheugenkaartrecorders een goed alternatief voor het maken van kwaliteitsopnamen in het veld. De laatste jaren maakte ik gebruik van de DAT-recorder Tascam DA-P1. Met deze recorder heb ik nooit last gehad van vocht maar wel soms van banden die niet meer spoorden. Het grootste nadeel is echter de ergerlijk kleine capaciteit van de accu waarmee nauwelijks één bandje ineens is op te nemen.Tijd dus om eens aandacht aan CF-kaartrecorders te besteden. Door de welwillende medewerking van Niehoff High Tech Sound& Light te Denekamp, kreeg ik enige tijd de beschikking over een Marantz PMD 670 en een Fostex FR-2.
Om dit verhaal niet te lang te maken heb ik de belangrijkste gegevens en mijn ervaringen zo beknopt mogelijk opgeschreven.
Uitgebreide specificaties van deze apparatuur zijn te vinden op internet:
http://avdeal.nl/productinfo/marantz/pmd670/PMD670.pdf/ (specificaties Marantz)
http://avdeal.nl/productinfo/marantz/pmd670/pmd670_handleiding.pdf/ (handleiding Marantz)
http://www.fostexinternational.com/docs/pro_products/fr2.shtml (specificaties Fostex)
www.fostex.com/support/pdf/fostex/fr2/fr2_owners_manual.pdf (handleiding Fostex)
www.niehoff.nl e-mail: info@niehoff.nl tel. 0541-351451 (beantwoording van vragen)
Wie de aanschaf van een recorder serieus overweegt doet er verstandig aan de handleidingen te downloaden. Deze geven aanzienlijk meer informatie dan de brochures.
Voordelen van deze geheugenkaartrecorders t.o.v. de Tascam DAT-recorder
1. Geen bewegende delen, dus geen slijtage, vervuiling van koppen of foute bandsporing.
2. Geen vochtproblemen.
3. Geringer stroomverbruik, dus langere gebruiksduur per acculading.
4. Als energiebron worden overal verkrijgbare AA-batterijen gebruikt (Alkaline, Ni-CD of Ni-MH)
5. Bij CF-kaarten groter dan 1 GB, meer opslagcapaciteit.
6. Als mono te gebruiken met dubbele opslagcapaciteit t.o.v. stereo.
7. Pre-recording buffer van 2 sec. (Marantz) of ca. 10 sec. (Fostex).
8. Mogelijkheid hoge en/of lage frequenties te reduceren bij opname.
9. Per track (file) een datum en tijd markering.
10. Ingebouwde luidspreker.
Voordelen van de Marantz t.o.v. de Fostex
1. Kan naast PCM (WAV) ook opnemen als MP2, MP3 en BWF(Broadcast Wave Format)
2. Aansluiting voor kabel-afstandsbediening.
3. Automatische opnamestart bij in te stellen geluidsniveau.
4. Ingebouwde microfoon.
5. Record-Undo knop om terug te keren naar begin van de track.
6. Kan alle tracks achter elkaar afspelen en bepaalde tracks eindeloos herhalen.
7. Nederlandse handleiding.
8. Lichtnetvoeding wordt meegeleverd.
9. Heeft naast XLR microfoon ingangen aparte RCA line ingangen.
10. Heeft een REC PAUZE toets.
11. Gevoeliger microfoon ingangen.
12. Is ruim € 700.= goedkoper dan de Fostex.
13. Automatische uitschakeling na 30 min.
14. Is ca. 200 gram lichter en 22 mm. minder hoog.
Voordelen van de Fostex t.o.v. de Marantz
1. Meer samplefrequenties (van 22.05 tot 192 kHz)
2. Naast 16-bit eveneens 24-bit met FAT 32 file system.
3. Linker en rechter ingangen afzonderlijk te trimmen op volume en frequentie reductie .
4. Naast opslag op CF-kaart ook een "slot" voor PCMCIA Harddrive.
5. Updates van systeemsoftware via internet te downloaden en te installeren.
6. Aansluitmogelijkheid voor een extern toetsenbord.
7. Kan tegen meerprijs voorzien worden van tijdcode.
8. De bediening is eenvoudiger en vriendelijker.
De Marantz PMD 670
Deze recorder kunnen we beschouwen als de opvolger van de PMD 690 met de volgende aanvullingen of verbeteringen:1. Max. filegroote 4.3 GB i.p.v. 1.2 GB.
2. Max. CF-kaart grootte 8 GB i.pv. 2 GB.
3. Nu ook microdrive mogelijk.
4. Nu ook MP3 mogelijk.
5. Sample frequenties van 16 tot 48 kHz. i.p.v. alleen 48 kHz.
6. Twee aparte analoge line ingangen en een digitale RCA ingang.
7. USB poort voor aansluiting aan PC.
8. Gebruikt minder stroom.
9. Recordknop gemakkelijker te bedienen.
10. Auto Cue.
11. Single track play
12. Rec Level Margin display.
13. Instant track increment.
14. Mark search buttons.
Op de bovenzijde van de recorder vinden we diverse knoppen die we gewoonlijk weinig gebruiken zoals o.a. de Output selectie, Pre-record, Limiter, Auto-markering etc.
Dit gedeelte is door middel van een plaatje af te sluiten, bedoeld om ongewild verstellen te voorkomen. Voor het verwijderen is een schroevendraaier nodig. Het zou gemakkelijker zijn als de schroeven waren voorzien van een kartelrand zodat ze met de hand waren los te draaien.
Verder bevindt zich aan de bovenzijde nog de INPUT-knop waarmee de invoeraansluiting moet worden gekozen. Er zijn maar liefst negen mogelijkheden: Mono met interne microfoon, Stereo met line-invoer, Mono met line-invoer, LR mono met line-invoer, Digitale invoer, Stereo met microfoon, Dubbel niveau met microfoon, Mono met microfoon en LR mono met microfoon.
Deze selectie moet precies kloppen met de aangesloten invoerbron, anders neem je niets op. Allemaal nogal omslachtig vergeleken met de Tascam en de Fostex maar mede een gevolg van het grote aantal mogelijkheden dat deze recorder kent.
Via het menu dienen van te voren de verschillende comprimerings-algorithmen, bitsnelheden, bestandsformaten en opnametypen te worden vastgelegd. Bijvoorbeeld: Stereo-PCM-48 kHz-.WAV of Stereo-MP2-48 kHz-128 kbps-.mpg.
Dit werkt onhandig voor wie dikwijls moet wisselen tussen de diverse formaten. Het vereist een groot aantal toetsaanslagen (ca. 14) en als je vergeet de STORE toets in te drukken kun je opnieuw beginnen. Wie dit minder vaak doet heeft steeds de handleiding nodig omdat de toetsen MENU, ENTER, FWD of REW en STORE in de juiste volgorde een bepaald aantal keren moeten worden bediend. Dit moet toch eenvoudiger kunnen, b.v. zoals bij de Fostex, maar deze heeft dan ook veel minder mogelijkheden.
Het wissen van alle files (tracks) gaat het snelst door de kaart te formatteren. Daarvoor druk je 2 sec. op MARK/EDIT, daarna knippert het display slechts 5 sec. Binnen die tijd moet je de MARK-knop viermaal indrukken en er verschijnt FORMAT op het scherm dat ook 5 sec. knippert. Binnen die tijd 1x op ENTER drukken en er verschijnt FORMAT OK? Daarna nog 1x op ENTER en de zaak is na "slechts" zeven toetsaanslagen geklaard.
Binnenkort wordt ook de PMD 660 leverbaar, die minder mogelijkheden heeft en daardoor in het gebruik mogelijk vriendelijker is. De firma komt waarschijnlijk reeds in april 2005 met de PMD 671. Deze heeft o.a. 96 kHz/24-bits opname mogelijkheid en kost € 1184.= (incl. BTW). Ik ben echter bang dat de menuhandelingen daardoor nog onvriendelijker worden.
Nu wil ik toch ook iets aardigs over de Marantz zeggen. Het apparaat beschikt over een aansluiting voor kabel-afstandsbediening en dat kun je lang niet van alle recorders zeggen.
Er zijn zelfs vier mogelijkheden: Pauseren en hervatten, Markering toevoegen, Stroom in/uitschakelen en opname starten/beëindigen, een nieuwe track creëren tijdens de opname.
In tegenstelling tot de Fostex beschikt de Marantz over een REC PAUZE toets. Je kunt de opname daarmee onderbreken en voortzetten als dit nodig is. Mocht de opname minder geslaagd zijn dan wordt na een druk op de REC UNDO toets terug gegaan naar het begin van de track. De beschikbare opnametijd op een 1 GB kaart varieert van ca. 71 uur bij MP2 en MP3 mono met bitrate 32 kbps tot ca. 3 uur bij PCM, mono 48 kHz. Bij stereo worden de tijden uiteraard gehalveerd.
Het display ziet er overzichtelijker uit dan bij de Fostex. De volumemeters bestaan uit 13 blokjes die een redelijk nauwkeurige uitsturing mogelijk maken.
Met de display-knop zijn o.a. de volgende gegevens op verschillende schermen zichbaar te maken:
1. Input kanaal (b.v. Stereo Mic.).
2. Batterij toestand.
3. Resterende tijd of resterende geheugenruimte.
4. Tracknummer.
5. Totaal opgenomen aantal tracks.
6. Opname mode (b.v. PCM Stereo 48 kHz.)
7. Datum en tijd.
8. Opgenomen tijd per track.
9. Bitrate.
10. Beide volume meters
11. Symbolen voor opnemen, weergeven etc.
12. Marge volume.
Het is ook handig dat de acht AA-batterijen in een houder zijn geplaatst hetgeen het wisselen snel en gemakkelijk maakt. Marantz levert een Ni-Cd accu en een Ni-MH accu die in de recorder oplaadbaar zijn terwijl ook Niehoff een Ni-MH accu kan leveren die in de recorder past. De goedkoopste oplossing blijft echter het gebruik van losse Ni-MH accu's van b.v. 2300 mAh.
De recorder gebruikt ca. 5.2 Watt en zou op alkaline batterijen ongeveer 6 uur, en op een volle Ni-Cd accu ca. 5 uur kunnen opnemen.
Het recorderhuis is van kunststof en doet wat goedkoop en "plastickerig" aan. Hoewel het Fostex-huis ook van kunststof is, maakt dit toch een degelijker indruk.
Mooi is verder de geheugenbuffer die twee seconden audio opneemt voordat de REC-toets wordt ingedrukt. Erg handig bij vogelsoorten met een explosieve zang en daartussen lange pauzes zoals b.v. de Cetti's Zanger. De Fostex heeft ook een buffer waarvan de lengte zelfs instelbaar is.
Tenslotte nog een pluspunt van de Marantz. Eén druk op de PLAY-toets laat de recorder alle tracks achter elkaar afspelen. Dit is fijn als je 's avonds in de luie stoel alle opnamen zonder tussenhandelingen via de koptelefoon kunt beluisteren.
De garantietermijn bedraagt 1 jaar.
Marantz heeft de laatste jaren de batch techniek toegepast. De recorders worden in grotere aantallen gemaakt tot er andere modellen komen. En dat laatste laat meestal niet lang op zich wachten. De PMD 670 zou echter nog enige tijd naast de PMD 671 worden geleverd. Marantz moet als elk bedrijf in de EU, tien jaar na de laatste productiedatum reserve onderdelen kunnen leveren. Volgens de dealer hoeft men zich dus weinig zorgen te maken over de support in de toekomst.
De FOSTEX FR-2
Een recorder die alleen in het Broadcast Wave Format (BWF) opneemt. Daarbij bestaat de keuze uit de samplefrequenties 22.05-44.1-48-88.2-96-176.4 en 192 kHz.
Naast 16-bit bestaat de mogelijkheid van 24-bit met het FAT 32 file system. Deze waarden worden eenvoudig (zoals het hoort) met knoppen op de bovenzijde ingesteld.
Per invoerkanaal zijn opnamesterkte en lage frequentiereductie afzonderlijk instelbaar. Helaas zijn er naast de gebalanceerde XLR-ingangen geen aparte analoge line ingangen met RCA-aansluiting. Een line input geschiedt dus zonodig met een verloopstuk via de XLR-ingang waarvoor op de recorder een knop moet worden omgezet en de trimknoppen zonodig moeten worden bijgeregeld.
De recorder heeft twee "card-slots", één voor type II Compact-Flash kaarten en één voor Flash ATA-kaarten (PCMCIA-drive).
Het display is wat minder overzichtelijk dan bij de Marantz omdat alle instellingen en functies op één scherm zijn samengepakt. Maar als je er éénmaal aan gewend bent valt het aflezen wel mee. De volumemeters bestaan uit continue balken waardoor vrij nauwkeurig aflezen mogelijk is. Er kan een waarschuwingssignaal gegenereerd worden bij oversturing, bij een te lage batterijspanning of zodra de geheugenkaart bijna vol is.
Deze recorder heeft minder mogelijkheden dan de Marantz en is daarom in het gebruik wat vriendelijker. De menu instellingen geschieden door het indrukken van een knop aan de voorzijde.
Er wordt dan een scherm met keuzemogelijkheden zichtbaar. Door het draaien van de knop kan dan op zeer eenvoudige wijze een selectie worden gemaakt. Op deze manier worden ook de tracks gekozen die je wilt beluisteren. Helaas kan de Fostex niet alle tracks achtereen afspelen. De recorder speelt maar één track en voor de volgende moet je steeds de knoppen SHIFT en NEXT tegelijk indrukken, gevolgd door PLAY. Erg onhandig en daar komt nog bij dat de recorder geen PAUZE-toets kent. Een opname stopen en weer voortzetten geschiedt met de STANDBY en RECORD toetsen en daarbij wordt automatisch een nieuwe file (track) gemaakt.
Evenals de Marantz wordt de Fostex gevoed met acht AA-batterijen (Alkaline, Ni-Cd of Ni-MH). Het stroomgebruik is gemiddeld 5.7 Watt en met Ni-MH accu's van 2300 mAh zou je ongeveer 2 uur en 30 min. kunnen opnemen. Er is ook een netvoeding leverbaar die echter apart moet worden aangeschaft.
De hoge samplefrequenties van 176 en 192 kHz maken het volgens de handleiding mogelijk geluiden van 80 kHz +/- 3 dB op te nemen. Met een geschikte microfoon zou het dus theoretisch mogelijk moeten zijn de hoogfrequente locatiegeluiden van veel vleermuissoorten op te nemen.
Geheugenkaarten
De fabrikanten adviseren meestal bepaalde merken en typen CF-kaarten voor gebruik in hun apparatuur. Dit is echter geen garantie dat deze ook altijd goed werken.
Een kaart die het in een digitale camera goed doet kan in een recorder problemen geven. Ook komt het voor dat een kaart geen problemen geeft bij opnamen in PCM, maar vastloopt bij MP3. Verzeker je er daarom van dat een kaart geruild mag worden als deze het in de recorder niet goed doet. Gebruik het liefst kaarten van bekende merken, b.v. SanDisk of Lexar.
De geluidskwaliteit
Om de beide recorders te kunnen vergelijken heb ik wat proeven gedaan met de apparatuur die ik normaal ook gebruik. Omdat dit voor ons het meest interessant is, heb ik alleen getest met de microfoon (Sennheiser ME 64). De CF-kaarten werden rechtstreeks ingelezen in de geluidbewerkingsprogramma's (Cool Edit 2000 en Adobe Audition 1.0). De computer werkt onder Windows XP met Pentium 4 - 3GHz. De geluidskaart komt er dus niet aan te pas. Van diverse, door een goede luidspreker weergegeven geluiden zijn oscillogrammen, sonagrammen, histogrammen en frequentieanalyses gemaakt. Daarbij werd van Fast Fourier Transformaties gebruik gemaakt (FFT-Size 65536, Triangular window). Er wordt dus een keten van componenten gebruikt (elk met z'n eigen ruis) waarbij alleen naar het eindresultaat wordt gekeken zoals dit in de praktijk ook gebeurt. Het gaat er dus om een vergelijking te kunnen maken, zonder met geavanceerde apparatuur exacte metingen te verrichten.
Opvallend is dat bij de Fostex de volumeregelaar duidelijk verder opengedraaid moet worden dan bij de Marantz en de Tascam om met dezelfde sterkte op te nemen. Tussen de Fostex en de Marantz is nauwelijks verschil in ruisniveau vast te stellen. Alleen boven 13 kHz vertoont de Tascam 2-4 dB meer ruis. Verder valt op dat bij de Fostex een verhoging van de samplefrequentie geen vermindering van de ruis oplevert. Evenmin is er verschil te zien tussen 16- en 24-bit opnamen. Bij luisterproeven die ik samen met Jos Korenromp uitvoerde, waren evenmin verschillen hoorbaar. Joop Nijenhuis, onze technicus die ik hierover raadpleegde, kon onze ervaringen bevestigen. Ook volgens zijn waarnemingen hebben frequenties boven 48 kHz alleen zin als je geluid wilt bewerken. Best mogelijk dat er met professionele meetapparatuur in een laboratoriumopstelling enig verschil is vast te stellen, maar met de door mij gebruikte middelen komt dit er niet uit.
Bij de 24-bit opnamen geeft Cool Edit een foutmelding. Adobe Audition, toch grotendeels overeenkomend met CE, leest alle files probleemloos in maar produceert bij 96 kHz een hinderlijke knetterende storing. Volgens Joop komt dit doordat de klok van het signaal niet goed is (jitter op de klok of de verschillende klokken wijken onderling iets af).
Mijn voorlopige conclusie is dus dat, wil je de mogelijkheden van hoge frequenties en 24-bit benutten, de gehele keten (opname, verwerking en weergave) van hoge (en zeer kostbare) kwaliteit moet zijn. Bovendien kunnen we thans deze kwaliteit niet branden. Ik denk dat Joop gelijk heeft als hij stelt dat 192 kHz een hype is die het mogelijk niet gaat maken omdat de consumentenmarkt stagneert. Naar mijn mening is voor ons amateurs de CD-kwaliteit momenteel het hoogst haalbare.
Prijzen
De prijzen zijn zonder CF-kaart, zonder accu en incl. BTW.
Marantz PMD 670 (incl. netvoeding) € 1065.= Draagtas € 101.= --------------------- Adviesprijs € 1166.=
Er is nog een zeer luxe, regenbestendige draagtas verkrijgbaar voor de belachelijke prijs van € 315.=
Fostex FR-2 (incl. draagtas) € 1779.= Netvoeding € 101.= --------------------- Adviesprijs € 1880.=
Samenvatting en conclusie
Beide geheugenkaartrecorders hebben een minstens even goede geluidskwaliteit als de DAT-recorder. Ze hebben daarbij echter enkele belangrijke voordelen. De Marantz PMD 670 heeft de meeste mogelijkheden maar is mede daardoor in het gebruik wat minder vriendelijk dan de Fostex FR-2. De hoge samplefrequenties van de Fostex zijn wellicht interessant voor het opnemen van b.v. vleermuisgeluiden. De geluidskwaliteit van de Fostex met hogere samplefrequenties dan 48 kHz en met 24-bit is, met de door mij gebruikte apparatuur, niet hoorbaar beter dan die van de Marantz of Tascam (48 kHz/16-bit).
Januari 2006 J.A. Meijerink
Dit testrapport mag met toestemming van de auteur en met bronvermelding voor reclamedoeleinden worden gebruikt, mits het in z'n geheel wordt gepubliceerd.